Wir polarny to potężny układ niskiego ciśnienia, który w miesiącach zimowych kształtuje pogodę na półkuli północnej, a jego niestabilność może prowadzić do ekstremalnych zjawisk atmosferycznych. Gdy jego struktura ulega osłabieniu, lodowate masy powietrza mogą zostać wypchnięte daleko na południe, powodując gwałtowne ochłodzenia w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W jaki sposób powstaje to zjawisko i dlaczego jego zmiany mają tak ogromny wpływ na klimat w wielu częściach świata?
Co to jest wir polarny?
Wir polarny to potężny układ niskiego ciśnienia, który występuje nad biegunami i kształtuje cyrkulację atmosferyczną w zimowych miesiącach. Tworzy się w górnych warstwach atmosfery, rozciągając się od tropopauzy do mezosfery, a w jego obrębie wiatr osiąga prędkości dochodzące do 80 m/s. Zjawisko to najsilniej rozwija się podczas nocy polarnej, kiedy brak promieniowania słonecznego powoduje drastyczne ochłodzenie powietrza i utrzymuje silny niż baryczny. Mechanizm ten sprawia, że zimne masy powietrza pozostają zamknięte w obszarze okołobiegunowym, ograniczając ich mieszanie się z cieplejszymi masami z niższych szerokości geograficznych.
Charakterystyczną cechą wiru polarnego są ekstremalnie niskie temperatury, często spadające poniżej -80°C w stratosferze, zwłaszcza nad Antarktyką, gdzie warunki sprzyjają stabilności całego układu. Wokół wiru krążą silne prądy strumieniowe, które działają jak bariera oddzielająca arktyczne powietrze od cieplejszych stref klimatycznych. Układ ten nie jest jednak całkowicie stabilny – w Arktyce jego struktura podlega silniejszym zakłóceniom niż na półkuli południowej, co wynika z większej różnorodności powierzchni lądowej i wpływu łańcuchów górskich. Z tego powodu wir polarny nad północną półkulą może ulegać deformacjom, a w skrajnych przypadkach nawet rozpadać się na mniejsze układy niskiego ciśnienia, które mogą zostać wypchnięte daleko na południe.
Przeczytaj też: Nie tylko egzotyczne kraje. Ziemia w Polsce może zatrząść się w każdej chwili
W niektórych latach dochodzi do sytuacji, gdy fragmenty wiru polarnego przemieszczają się w stronę średnich szerokości geograficznych, powodując gwałtowne spadki temperatur i intensywne opady śniegu. Takie zjawiska obserwowano m.in. w Ameryce Północnej i Europie, gdzie arktyczne powietrze wdarło się daleko na południe, prowadząc do wyjątkowo mroźnych zim. Chociaż osłabienie wiru polarnego nie zawsze oznacza wielotygodniowe fale chłodu, może skutkować okresowymi załamaniami pogody, burzami śnieżnymi i silnymi wichurami. Wir polarny wpływa także na skład atmosfery – w bardzo niskich temperaturach dochodzi do powstawania chmur stratosferycznych, które przyczyniają się do redukcji warstwy ozonowej. Jego dynamika jest więc kluczowym elementem systemu klimatycznego, który ma istotne znaczenie dla prognozowania ekstremalnych zjawisk pogodowych na półkuli północnej.
Czy wiry polarne mają wpływ na pogodę w Polsce?
Masy arktycznego powietrza mogą okresowo oddziaływać na pogodę w Polsce, zwłaszcza w sezonie zimowym, gdy wir polarny ulega osłabieniu lub deformacji. Kluczowe znaczenie ma wówczas aktywność prądów strumieniowych, które decydują o tym, czy zimne powietrze zostanie wypchnięte na południe. W takich przypadkach dochodzi do gwałtownego ochłodzenia, jednak nie zawsze oznacza to długotrwałe fale mrozów. Czasami zimne powietrze przemieszcza się w sposób chaotyczny, prowadząc do krótkotrwałych zmian temperatury i przelotnych opadów śniegu, które mogą występować równolegle z okresami odwilży.
Przeczytaj też: Niewidzialna potęga, która burzy spokój. Tajemnice gwałtownych wichur i ich ślady w historii Polski
Nie każdy epizod związany z osłabieniem wiru polarnego oznacza ekstremalne warunki pogodowe w Polsce. Przemieszczanie się arktycznych mas powietrza zależy od interakcji z układami wyżowymi i niżowymi, które mogą zatrzymać lub przekierować chłodne powietrze na inne regiony Europy. W efekcie, chociaż Polska znajduje się w strefie potencjalnego wpływu wiru polarnego, jego oddziaływanie często ogranicza się do krótkotrwałych spadków temperatury lub lokalnych opadów śniegu. Instytuty meteorologiczne stale monitorują zmiany w strukturze wiru, korzystając z danych satelitarnych i analiz modeli atmosferycznych, co pozwala na precyzyjniejsze prognozy dotyczące możliwego ochłodzenia.
Wir polarny może wpływać na Polskę nie tylko poprzez zmiany temperatury, ale również poprzez wahania poziomu ozonu stratosferycznego. W niektórych przypadkach osłabienie wiru prowadzi do spadku koncentracji ozonu, co zwiększa przenikanie promieniowania ultrafioletowego do niższych warstw atmosfery. Chociaż takie zjawiska mają zwykle charakter tymczasowy, ich skutki są ściśle monitorowane przez specjalistów zajmujących się ochroną atmosfery. Wraz ze zmianami klimatycznymi epizody te mogą stawać się coraz częstsze, co wymaga dalszych badań nad długoterminowymi konsekwencjami wpływu wiru polarnego na pogodę i środowisko w Europie Środkowej.
Przeczytaj też:
Większość osób wciąż myśli, że to państwo jest najludniejsze. Ale od zeszłego roku to nieprawda
Tak wielki obiekt od milionów lat nie przelatywał koło Ziemi. Będzie bliżej niż nasze satelity